Celiakia czyli choroba trzewna to enteropatia zapalna jelita cienkiego o podłożu immunologicznym wywołanym spożyciem glutenu występująca u osób predysponowanych genetycznie. Jest to choroba rasy kaukaskiej.
Szacuje się, że około 3% populacji choruje na chorobę trzewną przy czym około 10-15% nie jest poprawnie zdiagnozowanych.
Gluten to substancja hererogenna pod względem chemicznym. Suchy gluten składa się w 70-90% z białka (40-50% gliadyny, 30-40% gluteniny, 3-7% innych białek), 10-15% cukrowców (głównie skrobiowe), 5-10% tłuszczów i substancji mineralnych. Gluten to frakcja występująca w ziarnach traw nie tylko w pszenicy. Aby otrzymać gluten wystarczy mąkę pszenną zmieszać w wodą i następnie w wodzie wyrabiać. Dzięki temu zabiegowi rozpuszczalna skrobia wydostaje się z masy, a pozostaje nierozpuszczalny gluten.
Występujące białka w glutenie to prolaminy i gluteliny. Prolaminy hydrolizują do kwasu glutaminowego i prolaminy. Gluten nie jest białkiem pełnowartościowym ponieważ zawiera niewielki ilości aminokwasów egzogennych: tryptofanu, metioniny i lizyny.
| Zboże | Prolamina | Glutelina |
| Pszenica | Gliadyna | Glutenina |
| Żyto | Sekalina | Sekalinina |
| Owies | Avenalina | Avenina |
| Kukurydza | Zeina (nie zawiera lizyny, mało tryptofanu) | Zeanina |
| Jęczmień | Hordeina | Hordenina |
| Ryż | Oryzyna | Oryzenina |
Mechanizm działania
Gluten aktywuje makrofagi, monocyty i komórki dendrytyczne znajdujące się w blaszce właściwej błony śluzowej w wyniku czego wytwarza się interleukina IL-15, która odgrywa kluczową rolę w celiakii. IL-15 zwiększa ekspresję białek MIC na powierzchni enterocytów rozpoznawanych przez receptory limfocytów śródbłonkowych co prowadzi do apoptozy enterocytów. Dochodzi więc do uszkodzenia kosmków jelita cienkiego, co zmniejsza produkcje enzymów trawiennych, upośledza wydzielanie hormonów tkankowych, zaburzenia trawienia i wchłaniania pokarmu. Przy długotrwałym spożywaniu produktów z glutenem przez osoby z celiakią dochodzi do niedożywienia.
Obraz kliniczny celiakii
Postać klasyczna (typowa) – objawia się przewlekłą biegunką tłuszczową, brakiem lub spadkiem przyrostu masy u dzieci, wzdętym brzuszkiem.
Postać nietypowa – dominują objawy pozajelitowe np. przewlekłe bóle głowy, ciągłe znużenie i brak energii.
Postać niema (asymptomatyczna) objawia się zanikaniem kosmków błony śluzowej jelita cienkiego, upośledzeniem wchłaniania, niedokrwistością, niskorosłością, objawami neurologicznymi, zaburzeniami psychicznymi, zaburzeniami mineralizacji kości z wczesną osteoporozą, zmianami skórnymi w postaci opryszczkowego zapalenia skóry (choroba Duringa).
Postać ukryta – ma przebieg bezobjawowy.
Diagnostyka
Osoby mające przewlekłe problemy jelitowe oraz osoby z grupy ryzyka powinny wykonać badania pod kątem celiakii. Do badań tych należą: stężenie przeciwciał IgA, przeciwciała przeciwko transglutaminazie tkankowej (tTG), przeciwciała przeciwko endomysium mięśni gładkich (EMA), przeciwciała przeciwgliadynowe (AGA), przeciwciała przeciw retukilinie (ARA). Jeżeli wszystkie wynika są ujemne, to nie mamy celiakii. Jeżeli wszystkie wyniki są dodatnie możemy zdiagnozować celiakię. Jeżeli wyniki nie wszystkie są dodatnie wykonujemy biopsję, która może potwierdzić lub zaprzeczyć celiakii.
